Kierownik projektu: prof. Paweł Swianiewicz
Członkowie zespołu badawczego: dr Adam Gendźwiłł, mgr Anna Kurniewicz
Współpraca międzynarodowa: University of Oslo (prof. Jan Erling Klausen), University of Tilburg (prof. Linze Schaap), VIVE Copenhagen (prof. Kurt Houlberg)
Źródło finansowania: grant Narodowego Centrum Nauki w ramach programu Harmonia
Okres realizacji: maj 2018 – kwiecień 2020

Opis projektu:

Celem projektu jest analiza – w perspektywie porównawczej – reform terytorialnych wprowadzonych po 1990 r. w Europie. Przez „reformy terytorialne” rozumiemy znaczące zmiany w podziale administracyjnym kraju, zmierzające do wyodrębnienia mniejszej niż przedtem (amalgamacja) lub większej niż przedtem (fragmentacja) liczby jednostek terytorialnych. Projekt skupia się na szczeblu gminnym (municypalnym).

Badanie składa się z kilku elementów:

a.) Sondaż ekspercki przeprowadzony wśród starannie wyselekcjonowanych specjalistów z 20 krajów europejskich na temat reform terytorialnych w ich krajach. Sondaż obejmuje następujące zagadnienia: (i) dyskurs reformy, w tym argumenty za i przeciw jej realizacji, (ii) proces wdrażania – najważniejszych zaangażowanych aktorów, konflikty wokół reformy, proces konsultacji, wynegocjowane reguły reformy (iii) krajowe badania ewaluacyjne i akademickie dotyczące skutków reformy. Po jego pierwszej fazie zorganizowane będzie spotkanie konsultacyjne celem przedyskutowania wyników i standaryzacji odpowiedzi.

b.) Meta-analiza badań empirycznych identyfikujących skutki reform terytorialnych. Zespół Uniwersytetu w Tilburgu skoncentruje się na wpływie na demokrację lokalną, a zespół polski – na ekonomicznych konsekwencjach reform.

c.) Studia empiryczne nad skutkami reform polegających na podziale gmin – w Polsce i w wybranym innym kraju Europy Środkowo-Wschodniej (dodatkowy kraj wybrany będzie spośród: Bułgarii, Rumunii i Słowenii). Do identyfikacji efektów reform posłużą metody quasi-eksperymentalne (np. Difference-in-Differences, Synthetic Control, Propensity Score Matching).

Projekt wniesie nową wiedzę na temat reform terytorialnych w Europie, przyczyni się do lepszego opisania związku między wielkością jednostki samorządowej a efektywnością jej funkcjonowania i uzupełni zidentyfikowane luki w literaturze przedmiotu.

Dotychczasowe badania empiryczne nad skutkami reform terytorialnych odnosiły się prawie wyłącznie do konsolidacji terytorialnej (łączenia gmin) i koncentrowały się tylko na krajach Europy Zachodniej i Północnej. Rozszerzenie zakresu badań na Europę Środkowo-Wschodnią i objęcie analizą również podziałów (a nie tylko łączenia) gmin ma istotne implikacje pozwalające na uogólnienia i weryfikację istniejących teorii. Badania te będą kontynuację i rozwinięcia prób podejmowanych już przez zespół polski w ramach wcześniejszych projektów badawczych.

Nowej wiedzy dostarczy także synteza doświadczeń niedawnych reform w około 20 krajach europejskich. Wcześniejsze opracowania (np. Meligrana, 2004; Baldersheim i Rose, 2010; Swianiewicz, 2010) nie obejmowały reform realizowanych po 2008 roku, a zatem pomijały zmiany w ponad 10 krajach europejskich. Ponadto nie obejmowały analizy krajów, w których zmiany liczby gmin miały charakter incydentalny (jak Polska), a nie były częścią dużej reformy strukturalnej. Mimo wysiłków zmierzających do standaryzacji metodologii, były zbiorami indywidualnych przypadków, a nie ujednoliconą syntezą opartą na wspólnej bazie metodycznej. Nie obejmowały też dyskusji faktycznych skutków reform dla funkcjonowania samorządów w poszczególnych krajach.

Partnerzy zagraniczni pochodzą z krajów, w których reformy terytorialne są obecnie realizowane lub też były wprowadzanie niedawno. Partnerem wiodącym jest prof. Kurt Houlberg (VIVE, Dania), który jest autorem kilku ważnych artykułów na temat reform terytorialnych opublikowanych w najważniejszych czasopismach z zakresu nauk politycznych i który jest uznanym autorytetem w zakresie metodyki badań skutków reform terytorialnych. Prof. Linze Schaap (Tilburg, Holandia) analizuje reformy holenderskie, a także razem ze swoim zespołem pracuje nad komplementarną w stosunku do przygotowywanej przez zespół polski metaanalizą badań dotyczących wpływu reform terytorialnych na demokrację lokalną.